انتظار پویا

Ÿ مؤلف: آیت الله محمّدمهدی آصفی

Ÿ مترجم: تقی متّقی

Ÿ ناشر: انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف

Ÿ نوبت چاپ: نهم / بهار 92

Ÿ شابک: 978-964-7428-28-6

Ÿ شمارگان: هزار و پانصد نسخه (تاکنون: بیست و چهار هزار و پانصد نسخه)

Ÿ قیمت: 2000 تومان

تمامی حقوق© محفوظ است.

- قم: انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف، مرکز تخصصی مهدویت/ خیابان شهدا/ کوچه آمار(22)/ بن بست شهید علیان/ ص.پ: 119- 37135/ همراه: 09109678911/ تلفن: 37749565 و 37737801(داخلی 117و116)/37841130 (فروش)/ 37841131 (مدیریت)/ فاکس:37737160 و 37744273

- تهران: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف/ تلفن: 88959049/ فاکس: 88981389/ ص.پ:355-15655

m www.mahdi313.com

با قدردانی و تشکر از همکارانی که در تولید این اثر نقش داشته اند:

اعضای محترم شورای کتاب حجج اسلام مجتبی کلباسی، محمدصابر جعفری، مهدی یوسفیان، محمدرضا فؤادیان و آقایان احمد مسعودیان (مدیر داخلی)، عبدا… شریفی (مدیر فروش)، مرتضی دانش طلب (مدیر مالی)، عباس فریدی (طراح جلد و صفحه آرا) و کلیه کسانی که ما را یاری نمودند.

مدیر مسئول انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف

 حسین احمدی

09146-4

ص:2

ص:3

ص:4

4. زمینه سازان از یمن40

نشانه های زمینه سازان ظهور40

1. گروه محکم و استوار40

2. گروه مبارز41

3. بازتاب های جهانی45

برنامه زمینه سازی46

«انصار» در روایات اسلامی47

جوانان، یاران مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف50

فرماندهان سپاه50

نشانه ها و اندیشه ها51

1. گنج هایی غیر از طلا و نقره51

2. قدرت و آگاهی52

3. هشیاری وبصیرت53

4. عزم نافذ54

5. نیرومندی55

6. شهادت طلبی55

7. تعادل شخصیّت57

8. زاهدان شب، شیران روز60

بایسته های انتظار64

1. آگاهی64

2. امیدواری67

3. مقاومت67

4. حرکت67

5. دعا برای ظهور امام67

انتظار مطلوب68

یک. تصحیح مفهوم انتظار70

دو. منتظر کیست؟73

ص:6

سه. ارزش انتظار73

فصل دوم: پیوند «حرکت» و «انتظار»75

حرکت و انتظار76

اقدام انقلابی76

بهای اقدام انقلابی77

تکلیف به حرکت77

ضعف انسان79

رهایی از سقوط80

عوامل رستگاری80

یک. استعانت از صبر و صلاة (نماز وروزه)80

دو. ولا (همبستگی)82

سه. میراث84

چهار. امید وانتظار86

ص:7

چه تهی دست اند انسان ها بی تو وچه غفلتی بر جبینِ خورد وخوابشان نشسته است!

ای ذوالفقارترین تیغ بر شَرَیانِ فتنه های کور!

می آیی، به خون خواهیِ مظلومان تاریخ؛ از «هابیل» تا «حسین علیه السلام » واز حسین علیه السلام تا هر که حتّی نامی از او در صحیفه یادِ خاک، باقی نیست.

آه،ای مسیحِ مسلّح!

پایان کتاب غربت عالم وآدم، با نام تو آغاز می شود ورنگین کمانی از ستاره وسرود، حاصلِ یک نگاهِ روشن تو است.

*          *          *

بندگان شایستة خدا، در انتظار به ارث بردن زمین اند؛ چنان که خدای تعالی در قرآن کریم بدیشان وعده داده است:

 (ولقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون) (1)؛ «و در حقیقت، در زبور پس از آن یادکرد، نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد».

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) نیز بدین وعده پای فشرده وفرموده است:

«اُبشّرکم بالمهدی یبعث فی امّتی علی اختلاف من الناس وزلازل، فیملأ الارض قسطاً وعدلاً بعد ما ملئت ظلماً وجوراً»(2)؛ «شما را به ظهور مهدی علیه السلام

ص:10

بشارت می دهم که در هنگامه اختلاف و کوبش های [سخت]، در امتم پدیدار شود وزمین را پس از ظلم وجور، از عدل و داد آکنده سازد».

برخی دوست دارند، «انتظار» را حالت فرار از واقعیت های تلخ و رویکرد به آینده ای شیرین بدانند که در آن زمین از عدل و داد پر شده است. بی گمان چنین آینده ای _ همان گونه که خدای تعالی وعده داده _ فرا خواهد رسید و در این موضوع اختلافی نیست؛ بلکه اختلاف در طبیعت انتظار نمود می یابد. انتظار حالت گریز از رویارویی با واقعیت های گرانبار و سختی ها و رویکرد به شیرینی تغییر و اکتفا بدان نیست؛ بلکه انتظار ارتباط تنگاتنگی با حرکت در راستای تغییر و تلاش در جهت تحقق وراثت بندگان شایسته خدا در زمین دارد.

در این پژوهش، علاوه بر تبیین درست مفهوم انتظار، بحث های فرعی دیگری همچون انتظار در مکاتب فکری غیردینی، انتظار در نزد اهل تسنن وشیعه امامیه، ارزش فرهنگی انتظار، ابزار تغییر واسباب تأخیر در فرج، زمینه سازان ظهور ویاوران مهدی علیه السلام، بایسته های انتظار و... مطرح شده است.

به راستی چه کسی منتظر دیگری است، ما یا امام عصر علیه السلام ؟ آن حضرت حرکت و مقاومت و جهاد ما را انتظار می کشد، نه آنکه ما منتظرِ قیام او باشیم. چنین عقیده ای دربارة انتظار، ارزش زیادی بدان می بخشد.

از این رو قرآن کریم اهتمام ویژه ای به مسأله حرکت وجنبش وجهاد ما مبذول داشته است. قرآن مسلمانان را به تغییر واقعیت های اجتماعی وجایگزین ساختن توحید در محل شرک وبرداشتن موانع از سر راه

ص:11

دعوت به سوی خدا وارزش های انسانی فرا می خواند. چنین مسأله ای اقتضا دارد که انسان نیز خود را به اسباب و وسایل متعدد، از سقوط باز دارد. این وسایل عبارت است از: استعانت از صبر و صلاة، همبستگی، انتظار و امید و... .

در پایان، این نتیجه حاصل می شود که حرکت توحیدی امت اسلامی، از یک سو به قانون «وراثت» واز دیگر سو به قانون «انتظار» احاطه شده است. این دو از عمده ترین استوانه های حرکت توحیدی در مسیر طولانی و پر پیچ و خم آن است و ما باید با این دو آموزه قرآنی بیش از پیش آشنا شویم.

*          *          *

اثر حاضر ترجمه کتاب _الانتظار الموجّه_ نوشته آیت اللّه آصفی _ حفظه الله _ است که در آن مباحث مربوط به انتظار، با تأمّلی عالمانه مورد بازکاوی قرار گرفته است.

امید که این پژوهش، دوستداران معارف اهل بیت (علیهم السلام) را به کار آید و در آنان معرفت آفریند و بصیرت افزاید.

_تقی متّقی_

ص:12

اللّه گلپایگانی قدس سرّه و میرزاهاشم آملی قدس سرّه حاضر شد و از آیت اللّه آملی اجازه اجتهاد گرفت.

استاد در طول این مدت، در حوزه علمیه نجف ودو دانشکده در نجف و بغداد و نیز در حوزه علمیه قم، در رشته های فقه، اصول، علوم قرآنی، تفسیر و فلسفه به تدریس مشغول بوده است و اینک به تدریس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم اشتغال دارد. از آغاز جوانی به نوشتن علاقه داشت وبیش از چهل کتاب و رساله در مسائل مختلف فرهنگ اسلامی _ چون اخلاق، تفسیر، عرفان، علوم قرآن، فقه، اصول، سیره، تاریخ، فلسفه و عقاید _ به زبان عربی تألیف کرده است. برخی از آنها به طور مکرّر در عراق، ایران و لبنان انتشار یافته و تعدادی از آنها به زبان های فارسی، اردو، انگلیسی، فرانسوی و ترکی ترجمه شده است.

برخی آثار چاپ شده آیت الله آصفی به قرار زیر است:

التقوی فی القرآن؛ العلاقة الجنسیة فی القرآن؛ آیة الکنز؛ درآمدی بر علم تفسیر؛ وعی القرآن؛ المیثاق؛ آیة التطهیر؛ المذهب التاریخی فی القرآن؛ الشهود فی القرآن؛ الولاء والبرائة؛ الکلمات الابراهیمیة العشرة؛ الاستعاذة؛ تفسیر بخشی از سوره بقره؛ تفسیر سوره انفال؛ الجسور الثلاثة و کتاب های دیگر.

ص:14

ص:15

ص:16

«انتظار، تنها به ادیان تعلّق ندارد؛ بلکه مکاتب ومذاهب نیز ظهور نجات بخشی چه عدل را بگستراند و عدالت را تحقّق بخشد، انتظار می کشند».

انتظار نزد مارکسیست ها، مانند انتظاری است که مسیحیان بدان اعتقاد دارند. انتظار نزد «تولستوی» نیز به همان معنایی است که مسیحیان عقیده دارند؛ جز آنکه این داستان نویس روسی، از زاویه ای دیگر آن را مطرح کرده است.

شیخ عبدالمحسن العبّاد _ مدرّس دانشگاه اسلامی مدینة منوّره _ در پی حادثه اشغال حرم مکی، در مورد روایاتی که از رسول خدا درباره انتظار و ظهور حضرت مهدی علیه السلام رسیده، رساله ای نوشته است. وی در این رساله می گوید:

«من این رساله را به منظور تبیین سخن خروج مهدی آخرالزمان _ که روایات صحیحی بر آن دلالت دارد ودانشمندان اهل سنّت از قدیم و جدید _ مگر به ندرت _ بر آن بوده اند، به رشته تحریر درآورده ام».(1)

ابن حجر هیثمی در _الصواعق المحرقّه_ در تفسیر سخن خداوند تعالی: (وَاِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها ...) (2) می نویسد:

«مقاتل و پیروان وی از مفسّران، گفته اند: این آیه درباره حضرت مهدی علیه السلام نازل شده است، و احادیثی خواهد آمد که تصریح به این نکته دارند چه وی از اهل بیت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) است. بنابراین در آن دلالتی است بر برکت در نسل فاطمه وعلی _ رضی الله عنهما _ و اینکه از آنان فرزندان پاکیزه فراوانی ظهور خواهد کرد و خداوند نسل آنان را مفاتیح حکمت و معادن رحمت قرار داده است. راز این نکته این است که رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) برای علی وفاطمه وفرزندانش دعا کرد تا از شرّ شیطان رانده شده، محفوظ بمانند».(3)

ص:21

شیخ ناصرالدین البانی، از شیوخ معاصر حدیث، در مجله _التمدن الاسلامی می_نویسد:

«امّا مسأله مهدی، باید دانست که درباره خروج (قیام) وی احادیث صحیح فراوانی نقل شده است. بخش وسیعی از آنها دارای سندهای تأیید شده ای است که نمونه هایی از آنها را نقل می کنیم...».

مردم گاهی از انتظار، برداشت منفی می کنند که در این صورت، انتظار به مفهومی برای تخدیر ومانعی برای حرکت تبدیل می شود و گاهی نیز از آن برداشت مثبت دارند که در این صورت، عاملی برای حرکت، قیام و انگیزش در زندگی مردم خواهد بود.

بنابراین ناچاریم که از مسأله انتظار تصوّر شفّاف و دقیقی داشته باشیم و همین نکته وظیفه اساسی ما در این پژوهش است.

«انتظار»، فرهنگ است ومفهومی فرهنگی که در ساختار ذهنی، اسلوب اندیشه، شیوة زندگی وچگونگی نگرش ما به آینده، دخالت مؤثر و فعّالی دارد و در ترسیم خط سیاسی ما برای حال و آینده، تأثیرگذار است.

نزدیک به هزار وصد سال است که انتظار، در زندگی ما ریشه فرهنگی خود را گسترده است؛ زیرا غیبت صغری در سال 329 ه_. به پایان رسید واز آن تاریخ تقریباً هزار و اندی سال گذشته است.

در طول این مدّت، مسأله انتظار به گونه ای مؤثّر، در ساختار اندیشه سیاسی وانقلابی ما دخالت داشته است. اگر بدون عامل انتظار به تاریخ سیاسی و انقلابی خود بنگریم، این تاریخ بلند، جایگاه دیگری خواهد داشت.

اگر کسی در «دعای ندبه» تأمّل کند، به ژرفای مسأله انتظار و میزان نفوذ آن در روح مؤمنان و اندیشه و روش فکری و انقلابی آنان، پی خواهد برد.

بیندازد؛ همانند انتظاری که شخص غریق در رسیدن گروه نجات مستقر در ساحل به سوی خود دارد. در این حال وی آنان را می نگرد که برای نجات او به راه افتاده اند. بی گمان، غریق را یارای آن نیست که زمان رسیدن گروه نجات را به خود نزدیک کند.

البته این انتظار، امید به نجات را در درون او تقویت کرده ونور امید را بر تیرگی های یأس و ناامیدی _ که از هر سو احاطه اش کرده _ خواهد تابانید.

دوّم. انتظاری که انسان می تواند آن را نزدیک گرداند وطلب کند؛ مانند بهبود یافتن از بیماری، اجرای طرحی عمرانی، علمی و تجاری، پیروزی بر دشمن و رهایی از فقر. همه اینها ریشه در انتظار دارند و امر سرعت بخشیدن یا تأخیر انداختن آنها به دست خود انسان است.

پس این امکان برای انسان وجود دارد که در بهبود یافتن و شفا تعجیل کند، یا آن را به تعویق اندازد و یا حتی منتفی گرداند. چنان که امکان آن هست در اجرای پروژه ای تجاری، عمرانی و علمی عجله کند، یا اجرای آن را به وقتی دیگر موکول کند و یا آن را رها سازد. همچنین این امکان برای وی هست که به سوی پیروزی بر دشمن وبی نیازی مالی بشتابد، یا سستی ورزد و تأخیر کند و یا از خیر آن بگذرد.

با این بیان، انتظار از نوع دوم با انتظار از نوع اوّلی که از آن سخن گفتیم، تفاوت دارد و در محدوده قدرت و اختیار انسان است که در تحقق آنچه که انتظارش را می کشد، شتاب ورزد، یا درنگ و سستی روا دارد و یا عطایش را به لقایش بخشد.

ص:24

از این رو انتظار از نوع دوم، علاوه بر «امید» و«مقاومت»، به انسان «حرکت» نیز می بخشد و حرکت، مخصوص انتظار است. بی گمان اگر انسان بداند که نجات ورهایی اش به حرکت، عمل و تلاشش وابسته است؛ آن چنان حرکت و تلاشی برای رهایی و نجات خویش به خرج می دهد که در گذشته، توان انجام دادن آن را نداشته است.

بنابراین اگر انتظار از نوع اول به انسان، تنها «امید» و «مقاومت» می بخشد، انتظار از نوع دوم به وی «حرکت» و پویایی نیز خواهد بخشید.

امید این قدرت را به انسان می دهد تا پرده حال را بدرد و آینده را ببیند، وچه قدر فاصله است میان کسی که «خدا»، «هستی» و «انسان» را از خلال درد ورنج حاضر می بیند و میان کسی که همه این سه را از خلال حال و گذشته و آینده می نگرد. بی گمان تیرگی، ظلمت و ابهام و اشکالی که دیدگاه نخست را احاطه کرده، در دیدگاه دوم وجود ندارد.

امید انسان را در پایداری و مقاومت در برابر سقوط و نابودی تا رسیدن نیروهای کمکی، توانمند می سازد و تا زمانی که چراغ امید به رسیدن کمک در دل وجان انسان ندرخشد، مقاومتی نخواهد داشت.

امید انسان را در نیل به نجات، رهایی، نیرومندی و توانگری قادر خواهد ساخت. چنین انتظاری، همان «انتظار پویا» وبرترین نوع انتظاری است که در این پژوهش ما در پی آنیم.

به خوب، از نیازمندی به بی نیازی، از ناتوانی به توانایی واز شکست به پیروزی تغییر دهد. چنین انتظاری، انتظار درست وعقلانی است؛ زیرا انسان، توده ای از ضعف، عجز، فقر، نادانی و زشتی است و از خدای تعالی، انتظار می رود که همه اینها را تغییر داده و به نیرو، توان، بی نیازی، دانایی و خوبی تبدیل کند. ایرادی نیست که انسان از خدا چنین توقّع و انتظاری داشته باشد؛ به شرط آنکه برای تحقق آن، نظام معقولی را _ که خدای تعالی برای چنین تغییری مقرّر کرده _ در پیش گیرد.

تا زمانی که انسان چنین نظامی را به کار نگیرد، درست نیست که توقع و انتظار تغییر از جانب خدا را داشته باشد. این نظام آن است که انسان، ابتدا در خودش تغییر ایجاد کند تا خدای تعالی، شرایط را به نفع او تغییر دهد.

بی تردید عقب ماندگی اقتصادی وعلمی، شکست نظامی وسوء مدیریت و... از ضعف، سستی، ناامیدی و جهل نهفته در وجودمان و نبود جسارت و شجاعت، ریشه می گیرد. پس اگر ما در خودمان تغییر ایجاد کنیم، خدا نیز شرایط را به نفع ما تغییر خواهد داد.

اگر ما حال خود را تغییر ندهیم، خدا نیز شرایط را به نفع ما دگرگون نخواهد ساخت. در این دو حقیقت، هیچ شک و مناقشه ای نیست. انتظار تغییر از سوی خدای تعالی، حقیقتی است قطعی؛ البته در صورتی که این انتظار با حرکت وعمل انسان همراه گردد، وبه تعبیر دیگر، این همان انتظار انقلابی است.

پس خطا است که از واژه انتظار، مترصد بودن منفی را بفهمیم؛

ص:26

بی آنکه خود نقش منفی یا مثبتی در آنها داشته باشیم؛ همان گونه که چشم انتظار خسوف ماه یا کسوف خورشید می مانیم. بنابراین تفسیر صحیح آن است که انتظار، «حرکت»، «کار»، «تلاش» و «عمل» است.

او، آماده سازند و پشتیبان و تکیه گاه انقلاب امام تلقّی شوند، مسأله فرق می کند.

در اینجا چاره ای جز اقدام وتجهیز وآمادگی وامر به معروف ونهی از منکر، به منظور برپایی اقتدار حق بر روی زمین و حصول فرج به سبب ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیست. در نتیجه، انتظار به معنای «مترصد» بودن نخواهد بود؛ بلکه به معنای حرکت، اقدام وجهاد برای برپایی اقتدار حق است؛ یعنی، مفهومی که مهیّاسازی زمین برای ظهور امام و قیام جهانی او را طلب می کند.

بنابر چنین برداشتی از ظهور امام علیه السلام و تحقّق فرج به دست او، معنای انتظار نیز از جهت مثبت ومنفی، میان «مترصّد بودن» و«حرکت» در نوسان خواهد بود. هم اکنون برای رسیدن به جواب صحیح، به بررسی این دو دیدگاه خواهیم پرداخت:

آنچه در منطقه بالکان توسّط صرب ها بر ضد مسلمانان بوسنی وهرزگوین گذشت، در تاریخ ظلم و کشتار کمتر نظیر داشته است. صرب ها بارها شکم زنان آبستن را پاره کردند وجنین ها را بیرون کشیدند!! کودکان را به قتل رساندند وسر بریدند وبا سرهای بریده، پیش چشم پدران ومادرانشان توپ بازی کردند!!

در «چچن» کودکان را سر بریدند وگوشت تنشان را طعمه خوکان ساختند! ستمی که کمونیست ها در دوره حکومت کمونیستی، بر مسلمانان آسیای میانه روا داشته اند، چنان است که لرزه بر اندام انسان می اندازد! شکنجه های وحشیانه ای که بر مسلمانان در زندان های اسرائیل اعمال می شود، از محدوده بیان بیرون است! برتر و بالاتر از همه اینها، شکنجه ها، زندانی کردن ها و ستم هایی است که در عراق بر مؤمنان به دست پلیس بعثی صدامی در جریان بوده و هیچ تعبیری از عهدة توصیف آن بر نمی آید و...!

آنچه در گوشه گوشه دنیای اسلام بر مسلمانان می رود، بسیار وحشتناک و فراتر از ظلم و ستم و «پر شدن زمین از ظلم و جور» است؛ ولی کمتر دیده شده که افکار عمومی جهان نسبت به این ستم های وحشتناک اعتراضی داشته باشند! این بی تفاوتی از همه بدتر وزشت تر ونشانه انحطاط وجدان اخلاقی در جامعه جهانی وفرهنگ مادّی بشر معاصر است.

انحطاط وجدان اخلاقی، نمودِ خطری است که پیوسته سقوط فرهنگی را در پی دارد و قرآن از آن به «نابودی امّت ها» تعبیر می کند.

ص:29

«وجدان» نیاز اصلی واساسی انسان است؛ همان گونه که انسان بدون «امنیت»، «بهداشت و درمان»، «غذا»، «نظام سیاسی» و «علم [و فن آوری]» قادر به ادامه زندگی نیست، به همان سان بدون وجدان، قادر به ادامه حیات نیست و هرگاه سرچشمه های وجدان بخشکد، سقوط فرهنگی نتیجه طبیعی این حالت خواهد بود. به تعبیر قرآن پس از سقوط نیز قانون «استبدال»، «تبدیل» و «ارث» بر زندگی بشر حاکم خواهد بود و این، همان حالت قیام جهانی امام عصر علیه السلام و برپایی دولت جهانی و فراگیر او است.

3. بر خلاف انتظار برخی، گرایش دنیای امروز به سمت سقوط نظام های سیاسی، نظامی واقتصادی ستمگر است. همه ما چگونگی سقوط اتحاد شوروی را در ظرف چند ماه شاهد بوده ایم. مَثَل چنین کشورهایی، مانند ساختمانی است که از درون پوسیده شده و کسی قادر به نگه داری آن از ویرانی نیست.

طوفان تغییر، هم اکنون در امریکا _ یعنی ابرقدرت دنیا _ وزیدن گرفته واین کشور را در بُعد اقتصادی، امنیتی، اخلاقی و مقبولیّت، دچار زلزله های سخت و درهم کوبنده ای کرده است.(1)

نظام جاهلی امروز، شمارش معکوس سقوط وفروپاشی خود را شروع

ص:30

کرده است؛ بنابراین از چنین نظامی، چگونه انتظار جنگ و وحشی گری بیشتری نداشته باشیم؟!

4. آنچه در قرآن و روایات دیده می شود، این است که: «[امام عصر علیه السلام ]زمین را از عدل وداد پر می کند، همان گونه که از ظلم وجور پر شده است»؛(1) نه بعد از آنکه از ظلم و جور پر شده باشد!

معنای آن، این نیست که امام علیه السلام منتظر بماند تا ظلم و فساد بیشتر بشود! بلکه معنای روایت این است که آن حضرت هنگامی که ظهور می کند، زمین را از عدل و داد آکنده می سازد و با ظلم و فساد در جامعه مبارزه می کند، تا جایی که جامعه بشری، از ظلم و فساد پاک شود؛ همان گونه که در گذشته از ظلم و فساد پر بوده است.

اعمش از ابی وائل روایت کرده که امیرمؤمنان علیه السلام درباره حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف فرموده است:

«یخرج علی حینِ غفلة من النّاس واِماتة من الحقِّ واظهار من الجور، یفرح لخروجه اَهْلُ السَّماءِ وسکّانها، وَیَمْلأ الارض عدلاً کما مُلِئَتْ ظلماً وجَوْراً»(2)؛

«در هنگامه غفلت مردم، نابودی حق وآشکاری ظلم، [مهدی] خروج می کند. به سبب این خروج، اهل آسمان و ساکنان آن شادمان می شوند و زمین را از عدل و داد آکنده می سازد؛ چنان که از ظلم وجور پر شده باشد».

ص:31

به نظر می رسد معنای جمله _«پر شدن زمین از ظلم و جور»_، این است که ظلم وجور چنان زیاد شود که مردم از آن، فریاد و فغان بردارند. ظلم، نقاب تبلیغاتی خود را _ که نزد مردم خوب جلوه می کرد _ فروافکند وچهره حقیقی اش را آشکار سازد! این تشکیلات و نظام ها در تحقّق آنچه مردم را بدان وعده می دادند _ رفاه، آسایش و امنیّت _ شکست می خورند و پس از این شکست های گسترده، مردم در جست وجوی نظامی الهی که آنان را از این ناکامی ها برهاند، به حرکت در می آیند و رهبری را می جویند که دستشان را بگیرد و به سوی خدای تعالی رهنمونشان سازد.

این شکست های پی درپی، هم اکنون در زندگی مردم یکی پس از دیگری رخ نموده است. بزرگ ترین آن با سقوط اتحاد جماهیر شوروی بوده ودر سال های اخیر آشوب های تندی امریکا را به لرزه در آورده است. هر کدام از این ناکامی ها، مردم را به سوی نظام الهی ورهبر ربّانیِ نجات بخش سوق می دهد.

و سرپرستی جامعه بشری را عهده دار خواهند بود:

 (ونُریدُ ان نَمُنَّ علی الذین استضعفوا فی الارض ونجعلهم ائمةً ونجعلهم الوارثین) (1)؛

«ما می خواهیم بر آنان چه در زمین خوارشان شمرده اند، منّت نهیم وآنان را پیشوایان [مردم] گردانیم وایشان را وارث زمین کنیم».

و مؤمنان مستضعف در این مرحله، تمام آنچه را که طاغوت ها از قدرت وثروت در دست دارند، به ارث می برند: (ونجعلهم الوارثین) ؛ «و آنان را میراث بران قرار دهیم» و (اَنَّ الارضَ یرثها عبادی الصالحون) (2)؛ «بندگان شایسته ام میراث بران زمین خواهند شد».

و سلطه بر گستره زمین، نصیب آنان خواهد بود: (وَ نُمکِّنَ لهم فی الارضِ) (3)؛ «و در زمین، قدرتشان دهیم».

امام زمان علیه السلام در این مرحله، تمام زمین را از لوث شرک وظلم پاک خواهد کرد: (یملأ الارض عدلاً کما مُلِئَتْ ظلماً وجوراً) ؛ «زمین را از عدل و داد آکنده می سازد؛ چنان که از ظلم وجور پر شده است».

در برخی روایات، تصریح شده، درشرق وغرب عالم جایی که در آن ندای «لا اله الاّ الله» طنین انداز نشود، یافت نخواهد شد. محور این انقلاب فراگیر، جز «توحید» و «عدل» نخواهد بود. چنین انقلابی، به

ص:33

ناچار زمینه سازی های زیادی را در سطح عالی _ هم از جهت کمیّت و هم از جهت کیفیت (نیروها و امکانات) _ می طلبد. اگر این آمادگی ها ایجاد نشود، چنین انقلاب فراگیری در سنّت های الهی، در تاریخ بشری به تحقق نخواهد پیوست.

خدای تعالی به واسطه فرشتگان نشان دار و بادها و لشکری که قابل رؤیت نبود، و نیز به سبب رُعبی که در دل دشمنانش انداخت، رسولش را یاری کرد. از طرف دیگر رسولش را به فراهم کردن تجهیزات برای این جنگ سرنوشت ساز فرمان داد: (وَ اَعِدُّوا لَهُمْ مَا استطعتم مِنْ قُوَّة ...)(1)؛ «و هر چه در توان دارید در مقابل دشمنان بسیج کنید ...».

مراحل این نبرد نیز به موجب سنّت های خدای تعالی در تاریخ وجامعه، تحقق می یافت و گاهی رسول خدا بر دشمنانش پیروز می شد و گاه این پیروزی به دست نمی آمد.

آن حضرت در این نبردها، از نیروهای نظامی، امکانات مالی وسلاح های جنگی بهره می گرفت. نقشه جنگ تدارک می دید ودشمن را با وسایل مختلف وشیوه های جدید، در زمان و مکان نبرد غافلگیر می کرد و هیچ یک از این امور با امداد غیبی الهی نسبت به رسول خدا _ که شکّی در آن نیست _ منافاتی ندارد.

انقلاب جهانی به رهبری فرزند پیامبر خدا (مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف)، از دعوت و نهضتی که رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) رهبری آن را به دوش داشته، به امر الهی، منحرف نخواهد شد.

از سنّت های بایسته در این انقلاب جهانی، «آمادگی» و «زمینه سازی» قبل از ظهور امام علیه السلام و«یاری» و«یاوران» در هنگام ظهور

ص:35

است. بدون این آمادگی و زمینه سازی ویاری، امکان ندارد انقلابی با این عظمت، در تاریخ انسان به ثمر برسد.

در این رابطه دو گونه روایات وجود دارد:

گروه نخست، روایاتی است که به «زمینه سازان» (مُوَطِّئان) تعلّق دارد. اینان جامعه انسانی وکر زمین را، برای ظهور و انقلاب جهانیِ همگانی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف آماده می سازند وبه طور طبیعی قبل از ظهور امام علیه السلام پیدا می شوند.

گروه دوم از روایات، به «انصار» اختصاص دارد. انصارِ امام علیه السلام، آن حضرت را در قیام بر ضد ظالمان همراهی می کنند و امام علیه السلام رهبری آنان را در این قیام بر عهده می گیرد. پس این دو گروه عبارت است از:

1. «زمینه سازان» که زمین را برای ظهور وقیام امام علیه السلام مهیّا می سازند.

2. «انصار» که امام علیه السلام با پشتیبانی آنان بر ض ظالمان قیام می کند.

دیدگان مبارکش جاری شد. گفتیم:ای فرستاده خدا! آن چیست که پیوسته در چهره شما چیزی می بینیم که خوش نداریم. فرمود: ما خاندانی هستیم که خدای تعالی آخرت را در مقابل دنیا برای ما برگزیده است. پس از من خاندانم رانده وآواره شهرها گردند تا آنکه پرچم هایی سیاه در مشرق سربلند می کنند. آنان حق را می طلبند و بدیشان نمی دهند، در برهه ای دیگر حق را طلب می کنند و بدیشان نمی دهند، و باز نیز چنین شود؛ پس آن گاه نبرد می کنند و پیروز می شوند. [سپس فرمود:] هر که از شما یا فرزندان تان، چنین روزی را درک کرد؛ نزد امامی که از خاندانم است، حاضر شود _ اگرچه جامه به خود پیچد وبر برف گام نهد _ زیرا این پرچم ها، پرچم های هدایتند که آنها را به مردی از خاندانم تقدیم می کنند».

ابی خالد کابلی از امام صادق علیه السلام روایت می کند:

«کَأَنّی بقوم قد خرجوا بالمشرقِ یطلبون الحقّ فَلا یُعَطْونَهُ ثُمَّ یطلبونه، فاذا رَأَوْا ذلِکَ وَضَعُوا سُیُوفَهُمْ عَلی عَواتِقِهِمْ فیعطون ما شاؤُوا فلایقبلونه حتّی یقوموا ولایدفعونها الاّ اِلی صاحبکم قَتْلاهُمْ شُهَداءُ، اَمااِنّی لَوْاَدْرَکْتُ ذلِکَ لاََبقیتُ نَفْسی لصاحب هذاالامر»؛(1)

«گویا می بینم مردمی را که در مشرق قیام کرده اند وحق را می طلبند و بدیشان داده نمی شود؛ ولی از پای نمی نشینند. از

ص:38

این رو سلاح در دست می گیرند، در نتیجه آنچه می خواستند بدیشان داده می شود. اما نمی پذیرند تا آنچه قیام می کنند و حکومت را به کسی جز صاحب شما (امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف) تحویل نمی دهند. کشته شدگان از آنان، شهیدند. آگاه باشید که اگر من در آن زمان حضور داشتم، وجودم را وقف صاحب این امر می کردم».

دل های آنان چون پاره های آهن است، گرد او جمع می شوند. طوفان های سخت آنان را نمی لرزاند. از جنگ خسته نمی شوند و بیمی به خود راه نمی دهند، بر خدا توکّل می کنند و عاقبت [نیک] از آن پرهیزگاران است».

عباداً لنا اُولی بأس شدید) (1) آورده که: امام صادق علیه السلام «بندگان سخت نیرومند» را به همین قشر تفسیر کرده است.

در روایتی از این گروه، با عنوان «قلوبهم کزبر الحدید، لاتزلّهم الریاح العواصف»؛(2) توصیف شده است.

ایشان با آنکه دارای «دل» هستند وطبیعت دل، نرمی و رأفت است؛ لیکن این دل ها در رویارویی با طاغوت ها و ستمگران، به تکّه های آهن بدل می شوند که دیگر نرمی ورقّت نمی شناسند.

صلابت و نیرومندی، از ویژگی های نسل هایی است که خدای تعالی مسؤولیت تغییر [نظام های اجتماعی] وایجاد انقلاب را به دوش آنان گذاشته است. همچنین این دو صفت از ویژگی نسل هایی است که خدای تعالی، آنان را در گردنه های بزرگ تاریخ برای انتقال مردم از مرحله ای به مرحله دیگر، برگزیده و گروه زمینه سازان، دارای این ویژگی ها است.

وهم پیمانان آنها و حفظ مراکز قدرت وموقعیت استراتژیکی شان در مناطق مختلف دنیا عمل می کند، یک پرسش جدّی است.

مسؤولیت حفظ این مراکز قدرت، مسؤولیتی بسیار دشوار وظریف است که نظام جهانی در تمام سطوح دنیا _ نه تنها در سطوح منطقه ای یا کشوری _ بدان پایبند است.

این نظام، از یک سری معادلات وموازنه های سیاسی، اقتصادی، نظامی وخبری دقیق شکل گرفته است. همچنین این نظام از رژیم های سیاسی تشکیل یافته که به عنوان عضو یک خانواده جهانی محسوب می شوند و مجموعه ای از خطوط قرمز و سبز و زرد در میان آنها در زمینه حوادث، امتیازها، تنظیم نقش ها، تقسیم درآمدها، بازار و منابع ثروت و مناطق نفوذ وجود دارد.

این مجموعه پیچیده، قدرت های بزرگ را به سلطه بر دنیا قادر ساخته است؛ همان طور که یک اهرم(1) کوچک، انسان را در جا به جایی اجسام سنگین با کمترین حرکت، توانا می سازد. از این رو نظام جهانی، قبل وبعد از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، همچنان نزد همگان احترامش را حفظ کرده است؛ زیرا هر یک از آنان، به قدر گستره و توان خویش از این نظام بهره می برد.

این جوانان (زمینه سازان ظهور امام عصر علیه السلام )، به سادگی و بی هیچ

ص:42

تردیدی، این خطوط قرمز را زیر پا می گذارند و معادلات و موازنه های مورد توافق را بر هم می زنند. همچنین استقرار، توازن و شوکت جهانی این رژیم ها و سازمان های بین المللی را بی اعتبار می سازند.

این سازمان ها ورژیم ها، نه قدرت سلطه بر این جوانان را دارند و نه توانایی تحمّل یا دفعشان را؛ زیرا بیشترین توان این حکومت ها وهیبت جهانی شان، در رویارویی با حکومت ها وسازمان هایی همانند خودشان است وآخرین سلاح آنان قتل، زندان، شکنجه و تبعید است؛ حال آنکه این جوانان از هیچ یک از این امور نمی هراسند.

از این رو، وصفی که در روایت درباره این گروه به کار رفته، بسیار دقیق است:

«لا تزلّهم الریاح العواصف، لا یملّون من الحرب ولا یجبنون وعلی اللّه یتوکّلون والعاقبة للمتّقین»؛

«آنان را تندبادها نمی لرزاند، از نبرد دلتنگ و ملول نمی شوند و نمی هراسند، و بر خدا توکل می کنند وعاقبت [نیک] از آن پارسایان است».

بی گمان آن که [در دل] هراسی ندارد، از نبرد خسته ودلتنگ نمی شود و تندبادها او را تکان نمی دهد. نیرو وامتیاز اینان در آن است که نمی هراسند و دشواری اینها از دیدگاه حکومت ها وقدرت های بزرگ، در همین نکته نهفته است.

در انتخابات عمومی ریاست جمهوری امریکا، در دورة رئیس جمهوری اسبق (کارتر)، گفت وگویی تلویزیونی در ضمن فعالیت های

ص:43

تبلیغاتی نامزدهای ریاست جمهوری، برگزار شد. در این برنامه، نامزد رقیب رو به کارتر کرد و گفت:

«در حادثه انفجار مقرّ نیروی دریایی امریکا در بیروت (مارینز)، به هیبت جهانی امریکا خدشه زیادی وارد شد وتو _ خطاب به کارتر _ به تنهایی بایدمسؤولیت کامل این خسارت را به عهده بگیری».

رئیس جمهور نیز در یک جمله پاسخ او را چنین داد:

«فکر می کنی من در مقابل انسانی که به طلب کشته شدن آمده چه می توانم بکنم؟! نهایت کاری که می توانم بکنم، این است که مردم را باترس وتهدید ازامثال چنین اقدامی بازدارم. امّااگر کسی که دست به چنین انفجاری زده، خود طالب مرگ باشد وبه سوی مرگ آغوش بگشاید، چگونه می توانم وی را از این کار بازدارم؟ واگر تو در موقعیت من بودی چه کار می توانستی بکنی؟!»

اینها از ویژگی های نسل مبارزی است که در رویارویی با رژیم ها وقدرت های بزرگ در ایران، عراق، افغانستان، لبنان، فلسطین، الجزایر، مصر، سودان، چچن و بوسنی و هرزگوین پا به عرصه نهادند.

کار این نسل شگفت آور است؛ در عین حالی که در قبضه قدرت وسلطه و شلاّق جلادان قرار دارند و انواع عذاب ها وشکنجه ها را می بینند؛ در مقابل آنان سر خم نمی کنند و نرمی نمی پذیرند... چنان که یکی از آنها در زیر شکنجه های جلادان، چنین گفت: «حسرت شنیدن یک آخ را هم بر دلت خواهم گذاشت!»

ص:44

آنان هیچ ستم کننده ای به خاندان محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) را رها نمی کنند؛ جز آنچه او را به قتل می رسانند».

بازتاب های جهانی که در این روایات ذکر شده، تا حدّ زیادی به عکس العمل دنیای امروز در برابر بیداری اسلامی _ که از آن به «بنیادگرایی اسلامی» تعبیر می کنند و ناجوانمردانه ترین صفاتی چون خشونت و تروریسم را بدان منتسب می سازند _ همسانی دارد.

می بینند _ دارای دو جنبه خواهد بود:

1. رشد ایمانی، جهادی و آگاهی سیاسی (این همان چیزی است که جبهه مقابل فاقد آن است).

2. [ایجاد] تشکیلات سیاسی، نظامی، اقتصادی، اداری و اطلاعاتی که به ناچار در مانند چنین نبردی باید موجود باشد.

بی گمان، گروه مؤمنی که جهان را برای ظهور امام عصر علیه السلام مهیا می سازد؛ باید چنین امکاناتی را فراهم کند؛ اگرچه [در این زمینه] قدرت برابری با جبهه جهانی دشمن را نداشته باشد.

این تشکیلات سیاسی، نظامی، اقتصادی و اطلاعاتی، بدون وجود نظام سیاسی و دولت در جهان، محقق نخواهد شد و این همان دولت زمینه ساز است که در روایات، مژدة برپایی آن داده شده است و شکل گیری چنین نیرویی در جهان، ظهور امام علیه السلام را نزدیک می کند و بدون آن، عوامل طبیعی ظهور امام فراهم نمی آید. کسب چنین نیرویی، نیازمند عمل و حرکت در متن زندگی است و فقط «مترصّد» بودن و به «انتظار» نشستن _ به معنای منفی آن _ دردی را درمان نمی کند.

متقی هندی در _کنزالعمّال_ و سیوطی در _الحاوی_ دربارة انصار امام از «طالقان» چنین نقل کرده اند:

«وَیْحاً للطّالقان، فانَّ لِلّهِ عزّ وجل بها کنوزاً لَیْسَتْ مِنْ ذهب وفضّة، ولکن بها رجالٌ عرفوا اللّه حَقَّ معرفته وهم انصار المهدی»(1)؛

«خوشا به حال طالقان! همانا برای خدای باشکوه و بزرگ در طالقان، گنج هایی است که از طلا و نقره نیست؛ بلکه در آنجا مردانی هستند که خدا را _ آن چنان که حقّ معرفت او است _ شناخته اند و آنان از یاوران مهدی علیه السلام هستند».

در روایتی دیگر چنین آمده است: «بخٍّ بخٍّ للطّالقان»؛ «آفرین، آفرین بر طالقان!»

علاّمه مجلسی در این باره حدیث مفصل تری را نقل کرده است:

«له کنزٌ بالطالقان ما هو بذهب ولا فضّة، ورایة لم تنشر مُذطُویت، ورجالٌ کَأَنَّ قلوبهم زبر الحدید لا یشوبها شکٌ فی ذات اللّهِ اَشَدُّ مِنَ الْجَمْرِ، لو حُملوا علی الجبال لاََزالوها، لا یقصدون برایاتهم بلدةً اِلاّ خرّبوها کَأَنَّ علی خیولهم الْعُقْبان، یتمسّحون بسرج الامام یطلبون بذلک البرکة، ویحفّون به ویقونه بانفسهم فی الحروب، یبیتون قیاماً علی اطرافهم ویصبحون علی خیولهم. رُهبان باللیل، لیوث بالنهار. هم اطوع من الاَْمَةِ لسیّدها، کالمصابیح کَأَنَّ فی قلوبهم القنادیل وهم من خشیته مشفقون. یدعون بالشهادة و یتمنّون

ص:48

ان یُقْتلوا فی سبیل اللّهِ. شعارهم: یا لثارات الحسین. اذا ساروا یسیر الرعب امامهم مسیرة شهر یمشون الی المولی ارسالاً، بهم ینصراللّه امام الحقّ»(1)؛

«برای او گنجی است در طالقان که [از جنس] طلا ونقره نیست، وپرچمی است که از هنگام فرو پیچیده شدن، گشوده نشده است، ومردانی است که دل هایشان پاره های آهن است. در دل این مردان تردیدی در ذات الهی راه نیافته وسوزنده تر از پاره های اخگر است.(2)اگر به کوه ها حملهور شوند، آنها را متلاشی سازند، با پرچم هایشان آهنگ هیچ دیاری را نکنند، جز آنکه ویرانش سازند؛ گویی که بر اسب هایشان عقابانند. برای برکت به زین اسب امام علیه السلام دست کشند وگرداگرد او بگردند ودر نبردها با جان خویش یاری اش کنند.(3) شب را به قیام وعبادت گذرانند و روز را بر اسبان خود. زاهدان شب و شیران روزاند. اطاعت پذیرتر از کنیز به سرور خویش اند. چونان چراغ هایند؛ گویا چلچراغ هایی در دلشان فروزان است. و از بیم الهی ترسان اند. برای شهادت دعا می کنند وآرزوی کشته شدن در راه خدا را در سر می پرورانند.

ص:49

شعارشان: «ای خون خواهان حسین!» است. آن گاه که به راه افتند، ترس ووحشت پیشاپیش ایشان مسیر یک ماه را بپیماید. متوجه مولا شوند وبه حرکت درآیند. خدای تعالی بدیشان امام حق را یاری رساند».

عهدٌ من رسول اللّه (صلی الله علیه وآله) قد توارثته الابناء عن الآباء ...»(1)؛

«وخداوند بی هیچ میعادی یارانش را برای وی گرد می آورد، در حالی که 313 نفرند ... وحدّ فاصل رُکن ومقام [ابراهیم] با امام علیه السلام بیعت می کنند وبا آن حضرت عهدی است از رسول خدا که پشت در پشت از پدرانش به ارث برده است».

آن بی خبرند. ممکن است گنجی در خانه انسان، زیر گام های او، یا در زمین مجاور منزلش، یا در شهر وی باشد؛ ولی او از آن بی خبر باشد. انصار امام نیز گنج های پنهانند. ممکن است یکی از آنان در خانه یکی از ما یا در همسایگی و شهر ما باشد؛ امّا ما وی را نشناسیم وحقیرش بشماریم و یا در چشم مردم _ که دیده بصیرتشان از نفوذ در اعماق وکشف گنج ها ناتوان است _ کوچک آید!

بی گمان این بصیرت، یقین، توجّه به خدا، شجاعت وبی باکی وذوب شدن در ذات خدای تعالی _ که انصار امام علیه السلام بدان ها توصیف شده اند _ به یکباره شکل نمی گیرد؛ بلکه در جان این جوانان وجود داشته، ولی از دیدگان مردم پنهان مانده است؛ چنان که گنج ها از چشم ها پنهان می مانند.

آن سرای بود _ خالص گردانیدیم. وآنان در پیشگاه ما به جِدّ از برگزیدگان نیکانند».

بصیرت، نیازمند قدرت است وبدون قدرت، از دست می رود وبه خاموشی می گراید. بصیرت را جز مؤمن نیرومند بر نمی تابد و هنگامی که نیروهایش تحلیل رود، فاقد بصیرت می شود. بنابراین، قدرت نیاز به بصیرت دارد؛ زیرا توانایی بی بصیرت، به لجاجت ودشمنی واستکبار بدل می شود.

خدای تعالی ابراهیم، اسحاق و یعقوب را چنین توصیف فرموده که آنان صاحبان «قدرت» و «بصیرت» هستند. در برخی روایات نیز، یاران امام عصر علیه السلام به صاحبان «قدرت» و«بصیرت» توصیف شده اند.

روایت در این زمینه چنین است: «لایشوبه شکٌّ فی ذات اللّه»؛ «دل هایی که به شک در ذات خدا آلوده نشوند».

از این تعبیر فهمیده می شود که منظور امری غیر از شک است؛ ترکیبی از شک و یقین و یا لحظاتی از شک که حالت یقین را می شکافد وبه نحوی به درون یقین نفوذ می کند؛ ولی در اندک مدتی در مقابل آن شکست می خورد و جا خالی می کند. چنین چیزی برای بسیاری از مؤمنان اتفاق می افتد؛ در حالی که هیچ شکّی، یقین یاران امام را بر نمی آشوبد. یقین آنان ناب و خالص و به دور از شایبه شک و تردید است.

گویا روایت از تمام توانایی های لغت، سود جسته تا امکان تعبیر از آگاهی، بصیرت، نیرومندی و عزم نافذ این جوانان را بیان کند.

مرگ، پیرمردان نود یا صد ساله را دچار وحشت می سازد؛ در حالی که تمام لذت های زندگی و میل بدان ها را از کف داده اند... اما این جوانان _ که در عنفوان جوانی به سر می برند _ به این مرگ عشق می ورزند. عشق به شهادت از دو چیز سرچشمه گرفته و دارای دو نتیجه است.

این دو چیز _ که منشأ عشق به شهادت در وجود انسان است _ روی گردانی از دنیا وتوجّه به خدای تعالی است. اگر انسان با دوستی دنیا در دلش مقابله کند وخود را از بند آن رها سازد وفریبش را نخورد، بی گمان گام نخست را در این راه _ که دشوارترین گام است _ برداشته است. گام دیگر آن است که دل به محبّت خدا دهد و شیفته یاد و عشق او باشد و صاحب چنین دلی، با تمام وجود به سوی خدا بازگردد.

برای این گروه، امور دنیوی اهمیّتی ندارد. با دیگران در بازارها و اجتماعات حاضر می شوند؛ اما در دل از این امور غایب اند و درباره اینان اصطلاح «حاضرِ غایب»(1) کاملاً مصداق می یابد.

این جنگجویان دلاور، عاشق مرگی هستند که مردم از آن می هراسند. شهادت را طلب می کنند ودر آن لقای الهی را می جویند. اشتیاقشان به شهادت، مانند اشتیاق مردم به لذت های دنیا، بلکه برتر از آن است.

عده اندکی آنان را درک می کنند. انسان های غربی راهی برای درک آنان ندارند. غربیان گاهی عمل آنان را به «خودکشی»(2) توصیف

ص:56

می کنند! حال آنکه کسی خودکشی می کند که از دنیا خسته شده و در زندگی به بن بست می رسد؛ ولی این جوانان درهای دنیا را به روی خود گشوده می یابند. دنیا به رویشان لبخند می زند وبا تمام طراوت وزیب وزیورهایش به سرشان سایه می افکند. بنابراین آنان از دنیا خسته نشده و در آن به بن بست نرسیده اند؛ بلکه از آن رویگردان شده و مشتاق لقای الهی اند.

غربیان، این جوانان را به «تروریسم» متهم می کنند؛ حال آنکه اینان تروریست نیستند و اگر می گفتند که اینان از ترور نمی هراسند، سخنی نزدیک تر به واقعیت بود.

روی گردانی از دنیا وعشق به لقای الهی، سرمنشأ عشق به شهادت وکشته شدن در راه خداوند است. آنچه که از عشق به شهادت حاصل می شود، عزم و نیرومندی است. رزمنده بی باکی که می تواند خود را از [بند] دنیا آزاد سازد، چنان عزم واراده ونیرویی در خود می یابد که دیگران از آن بی نصیب اند.

این عزم [قاطع] وتوان [بالا] هیچ ارتباطی به اسباب قدرت مادّی _ که در جبهه مخالف موجود است _ ندارد؛ هر چند که ما ضرورت وجود این اسباب و قدرت های مادّی و اهمیّت آنها را در ظهور امام علیه السلام ونزدیک تر شدن فرج آن حضرت، انکار نمی کنیم.

بین قدرت و بصیرت است و همین راز نیرومندی و نفوذ آنان است. خدای تعالی این موازنه وتعادل را دوست دارد وافراط وتفریط وگرایش به چپ وراست را ناپسند می شمارد:

 (وَابْتَغِ فیما ءاتَیکَ اللّهُ الدّار الآخرة ولا تَنْسَ نصیبکَ مِنَ الدّنیا)(1)؛

«و با آنچه خدایت داده سرای آخرت را بجوی وسهم خود را از دنیا فراموش مکن».

خدای تعالی در مقام آموزش دعا به ما فرموده است:

 (ربّنا آتنا فی الدنیا حسنةً وفِی الآخرة حسنةً) (2)؛ «پروردگارا! در این دنیا به ما نیکی ودر آخرت نیز نیکی عطا کن».

 (وَلا تجعل یدَکَ مغلولة الی عنقک ولا تبسطها کُلَّ البسطِ فتقعد ملوماً محسوراً) (3)؛ «دستت را به گردنت زنجیر مکن (بخیل مباش) و بسیار [هم] گشاده دستی منما که سرزنش شده و حسرت زده بر جای مانی».

تعادل بین خشوع وعبودیت برای خدا وفروتنی در مقابل مؤمنان وشدّت و قاطعیت در مقابل کافران نیز از همین موازنه محسوب می شود: (اَذِّلة علی المومنین اعزّة علی الکافرین)(4)؛ «با مؤمنان، فروتن وبر کافران سرفرازند».

ص:58

تعادل بین توکّل بر خدا وتلاش وکار وبرنامه ریزی نیز داخل در همین موازنه است. امیرمؤمنان علی علیه السلام برای «همّام» جوانب این موازنه وتعادل در شخصیّت «متّقین» را چنین توصیف کرده است:

«فمن علامة احدهم انّک تری له قوّة فی دین وحزماً فی لین وایماناً فی یقین وحرصاً فی علم وعلماً فی حلم وقصداً فی غنیً وخشوعاً فی عبادة وتجمّلاً فی فاقة وصبراً فی شدّة وطلباً فی حلال ونشاطاً فی هُدیً وتَحَرُجّاً عن طمع یعمل الاعمال الصالحة وهو علی وجل، یُمْسی وَهمُّهُ الشکر ویُصبحُ وهَمُّهُ الذکر یَبیت حذراً ویُصبح فرحاً، ... یمزج الحلم بالعلم والقول بالعمل ... فی الزلازل وقور وفی المکاره صبورٌ وفی الرَّخاءِ شکورٌ ... نفسه منه فی عَناء والنّاس منه فی راحة»؛(1)

«از نشانه های یکی از آنان این است که در کار دین نیرومندش بینی و پایدار، نرم خوی هشیار ودر ایمان استوار، ودر طلب دانش حریص وبا داشتن علم بردبار ودر توانگری میانه رو ودر عبادت فروتن، وبه درویشی نکویی نمودن، و در سختی شکیبایی کردن و جستوجوی آنچه رواست وشادمانی در رفتن راه راست ودوری گزیدن از طمع. کارهای نیک می کند ودر هراس است. روز را به شب می رساند ودر بند سپاس است. بامداد می کند ذکرگویان، شب ر ابه سر می برد ترسان، وروز

ص:59

می کند شادان ... بردباری را با دانش در می آمیزد وگفتار را با کردار ... به هنگام دشواری ها بردبار است ودر ناخوشایندها پایدار ودر خوشی ها سپاسگزار ... نفسِ او از او در زحمت است ومردم از وی در راحت».

این موازنه از ویژگی های بارز، در شخصیت یاران امام عصر علیه السلام است.

شبانگاهان، خود را برای تحمّل «قول ثقیل»(1) در روز، آماده سازد:

 (یا ایّها المزّمّل قُم اللّیل اِلاّ قلیلاً نصفه او انقص منه قلیلاً اَوْزِدْ علیه وَرتّل القرآنَ ترتیلاً اِنّا سَنُلْقی عَلَیْکَ قَولاً ثقیلاً اِنَّ ناشئَة اللّیل هِیَ اشَدُّ وَطْأً وَ اَقْوَمُ قیلاً اِنَّ لَکَ فی النهار سَبْحاً طویلاً) (2)؛

«ای جامه به خود پیچیده! شب را برخیز، مگر اندکی. نیمی اش را یا کمی از نیم بکاه یا بر آن بیفزای و قرآن را آرام و با درنگ بخوان. ما بر تو سخنی گران القا می کنیم. که خیزش شب، به اثر سخت تر است وبه گفتار استوارتر که تو را در روز، آمد وشدی دراز است».

تعبیر از شب به «ناشئه»، دقیق وگویا است. شب، انسان را می سازد و او را آماده انجام دادن کارهای بزرگ می کند و شخصیت وی را صیقل می دهد. واژة «قیلاً»؛ یعنی، سخن و یاد خدا. امیرمؤمنان علی علیه السلام دو بخش از زندگی پرهیزگاران را چنین توصیف کرده است:

«اَمّا اللّیلُ فصافّونَ اَقدامهم تالینَ لاَِجزاء القرآنِ یُرَتّلونه ترتیلاً. یُحزِّنونَ بِهِ اَنْفُسَهُمْ وَ یَسْتَثیرون به دَواءَ دائِهم. فَاِذا مَرُّوا بآیة فیها تشویقٌ رَکَنُوا الیها طمعاً وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ اِلَیْها شوقاً وَظَنُّوا اَنَّها نَصْبُ اَعْیُنِهِمْ، وَ اِذا مَرُّوا بِآیة فیها تخویفٌ اَصْغَوْا اِلَیْها مَسامِعَ قُلُوبِهِمْ وَظَنُّوا اَنَّ زَفیرَ جهنَّمَ وَشَهیقَها فی اُصُولِ آذانِهِمْ، فَهُمْ حانونَ عَلی اَوْساطِهِمْ، مُفْتَرِشُونَ لِجِباهِهِمْ وَ اکُفِّهِمْ وَ رُکَبِهِمْ وَ اَطْرافِ

ص:61

اَقْدامِهِمْ، یَطَّلِبُونَ اِلَی اللّهِ تَعالی فی فَکاکِ رِقابِهِمْ. وَ اَمَّا النَّهارُ فَحُلَماءُ عُلَماءُ، اَبْرارٌ اَتْقِیاءٌ، قَدْ بَراهُمُ الْخَوْفُ بَرْیَ الْقِداحِ، یَنْظُرُ اِلَیْهِم النّاظِرُ فَیَحْسَبَهُمْ مَرْضی وَما بِالْقَوْمِ مِنْ مَرَض وَیَقُولُ: قَدْ خُولِطُوا وَلَقَدْ خالَطَهُمْ اَمْرٌ عَظیمٌ»(1)؛

«چون شب شود برپا ایستاده، آیات قرآن را با تأمّل واندیشه می خوانند وبا خواندن وتدبّر در آن، خود را اندوهگین می سازند وبه وسیله آن به درمان درد خویش کوشش دارند. پس هرگاه به آیه ای برخورند که به شوق آورده وامیدواری در آن است، به آن طمع نموده و با شوق به آن نظر کنند، آن سان که گویی پاداشی که آیه از آن خبر می دهد، در برابر چشم ایشان است وآن را می بینند. هرگاه به آیه ای برخورند که در آن بیم دادن است، گوش دل های خویش بدان نهند، چنان که گویا شیون [اهل] دوزخ در بیخ گوش های ایشان است. [در پیشگاه الهی برای رکوع] قد خم می کنند و [برای سجود] پیشانی ها و کف ها و زانوها و اطراف قدم هایشان را بر روی زمین می گسترانند. از خدای تعالی آزادی خویش را [از عذاب رستاخیز] درخواست می کنند. امّا در روز، دانشمندانی خویشتن دار و نیکوکارانی پرهیزگاراند. ترس [از خدا] آنان را چون تیر پیراسته لاغر و نزار کرده است. چون کسی بدان ها نگرد، پندارد بیمارند؛ امّا آنان بیمار نیستند، و گوید خردهایشان آشفته است، [امّا] موجب آشفتگی ایشان کاری است بزرگ».

شب و روز دو نیمة زندگی انسان اند که یکدیگر را تکمیل می کنند.

ص:62

شب را دولتی ودولتمردانی است وروز را دولتی ودولتمردانی. دولتمردان روز، بدون قیام شب به نتیجه نمی رسند و دولتمردان شب، بدون تلاشِ روز، در دعوت مردم به بندگی خدا وحاکمیت دین حق موفّق نخواهند بود.

یاران امام عصر علیه السلام هم مردان شب اند و هم مردان روز و خداوند بدیشان دولت شب و روز هر دو را عنایت فرموده است:

سمة العبید من الخشوع علیهم

لِلّه اِنْ ضمتهم الاسحارُ

فاذا ترجلّت الضحی شهدت لهم

بیض القواضب انهم احرارُ

نشان بندگی بندگان از خشوع آنان هویداست

خدا را اگر سپیده دمان بدیشان ضمیمه شود

و هنگامی که بامداد برآید، گواهی دهد

برق تیغ ها که آنان آزاد مردانند

اگر آنان مردان دولت شب نبودند، به تنهایی قدرت رویارویی با گردنکشان زمین را نداشتند و اگر مردان روز نبودند، قادر به تطهیر زمین از آلودگی شرک وبرپایی توحید وعدل نبودند. همچنین اگر آنان از مردان روز نبودند، در زندگی مردم به توحید وعدل حکم نمی کردند و نیز اگر از مردان شب نبودند، دچار غرور شده واز صراط مستقیم منحرف می شدند.

دو مرحله یا دو نسل؟

ما در مقابل دو نسل قرار داریم: نخست، نسلی که شاهد سقوط و

ص:63

فروپاشی تجربة سوسیالیسم مارکسیستی و تجربه دموکراسی سرمایه داری [غربی] است وزمین را مهیّای ظهور امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف خواهد ساخت. اینان همان «زمینه سازان» هستند. دوم، نسلی که به یاری امام علیه السلام بر می خیزد وپیش روی او نبرد می کند. اینان همان «انصار»اند.

آیا اینان تنها دو نسل محسوب می شوند یا آنکه دو نسل ودو مرحله از تاریخ هستند؟ ما [به درستی] نمی دانیم؛ لیکن بعید است که چنین اقدام بزرگی تنها در یک نسل سامان پذیرد.

آن است که انسان به درک این سخنان خدای متعال نایل آید:

 (وَلا تَهِنوا وَلا تحزنوا واَنْتُمُ الاعلون ان کنتم مؤمنین) (1)؛ «سست مشوید واندوه مخورید، شما برترید اگر مؤمن باشید».

 (وَنُریدُ اَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استضعفوا فِی الارضِ ونجعلهم ائمّةً ونجعلهم الوارثین ونمکّن لهم فی الارض) (2)؛ «ما می خواهیم، بر آنان که در زمین خوارشان شمرده اند منّت نهیم وآنان را پیشوایان [مردم ]گردانیم وایشان را وارث زمین کنیم ودر زمین قدرتشان دهیم».

 (ولقد کتبنا فی الزبور مِنْ بَعْدِ الذّکر اَنَّ الارضَ یَرثها عبادِیَ الصّالِحُونَ) (3)؛ «همانا در زبور، پس از آن یادکرد، نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد».

 (کَتَبَ اللّهُ لاََغْلِبَنَّ اَنَا وَ رُسُلی) (4)؛ «خداوند مقرّر کرده است که حتماً من وفرستادگانم هر آینه پیروز خواهیم شد».

 (وَلَیَنْصُرَنَّ اللّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ) (5)؛ «هر آینه خدا هر که را یاری اش کند، یاری می کند».

ج. آگاهی به نقش انسان مسلمان در روی زمین، که عبارت است از سرپرستی، گواهی دادن و رهبری بشریّت [به سوی خیر و فلاح]. خدای

ص:65

تعالی می فرماید:

 (وَکذلِکَ جعلناکم اُمَّةً وَسطاً لِتکونوا شُهَداءَ عَلَی النّاسِ ویکون الرَّسُولُ علیکم شهیداً) (1)؛ «این چنین شما را مردمی میانه[رو ]قرار دادیم تا خود بر مردمان گواه باشید و پیامبر بر شما گواه باشد».

د. آگاهی به نقش دین اسلام در زندگی بشری، در از میان برداشتن فتنه وامیال نفسانی از مسر دعوت حقّ:

 (وقاتلوهم حَتّی لا تکونَ فِتْنَةٌ ویکونَ الدّینُ لِلّه) (2)؛ «با آنان بجنگید تا آشوبی نباشد ودین از آنِ خدای شود.»

ه_ . آگاهی به سنّت های [رایج] الهی در تاریخ واجتماع وضرورت آمادگی، زمینه سازی، حرکت وفعالیّت در ضمن این سنن ومحال بودن گذر از آنها. بر این اساس خداوند فرمان داده است تا مسلمانان در خود، آمادگی های لازم برای ورود در این مبارزه قاطع و سرنوشت ساز ایجاد کنند: (وَاَعِدُّوا لَهُمْ مَا استطعتم مِنْ قُوّة)(3)؛ «تا می توانید در مقابل دشمنان نیرو مهیّا کنید».

اقتدار او امیدوار باشد؛ بی گمان این امید پایان ناپذیر بوده و صاحبش ناکام نخواهد شد. به همین دلیل مسلمان، نیرو و توان خود را به نیرو و قدرت الهی پیوند می زند (اعتصام بحبل اللّه) و هر که چنین کند، نیرو و اقتدارش پایان ناپذیر خواهد بود.

وعیناً حتی تسکنه ارضک طوعاً وتمتّعه فیها طویلاً».

در دعای «افتتاح» این شکایت تلخ واین دعای دلپذیر را می خوانیم:

«اللّهُمَّ اِنّا نرغب الیک فی دولة کریمة تُعِزُّ بها الاسلام واهله وتذلُّ بها النّفاق واهله وتجعلنا فیها مِنَ الدّعاةِ الی طاعتک والقادة الی سبیلک وترزُقُنا بها کرامة الدّنیا والآخرة ... اللّهُمَّ اِنّا نَشْکُو الیک فَقْدَ نَبیّنا _ صلواتک علیه وآله _ وغَیْبَةَ وَلیّنا وکثرة عَدُوِّنا وَقِلَّةَ عَدَدِنا وَشِدَّةَ الْفِتَنِ بِنا وَتَظاهُرَ الزمان علینا»؛

«خدایا! ما از تو امید داریم آن حکومت کریمی را برقرار سازی و به سبب آن اسلام و مسلمین را عزت بخشی و نفاق و اهل آن را ذلیل گردانی و ما را در آن، از دعوت کنندگان به طاعت خویش واز رهبران راه هدایتت قرار دهی وکرامت دنیا وآخرت را به ما روزی فرمایی ... خدایا! از نبودِ پیامبرمان _ که درود تو بر او و خاندانش باد _ و غیبت ولیّ مان و فزونی دشمن مان و کمی عددمان و زیادی فتنه هایی که بر ما فرود می آید و ناسازگاری زمانه، به تو شکوه می کنیم».

برخی از آنها تأکید می کنیم. لیکن در اینجا بر شیوه «مترصد بودن» در معنای انتظار، انتقاد داریم. به نظر ما این شیوه، امّت را از عمل به وظایفی که در دوره انتظار بر دوش دارد، منحرف می سازد واز شیوه انتظار صحیح باز می دارد.

اوّلی، همان «انتظار مطلوب» است. در چنین انتظاری، هم فعالیت وحرکت و امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد وهم دعوت به سوی خدا و جهاد. این، از زمینه های اساسی ظهور امام عصر علیه السلام است؛ زیرا ظهور او با زنجیره ای از سنّت های الهی در جامعه و تاریخ ارتباط دارد و این سنّت ها جز با فعالیت و حرکت، تحقّق نمی یابد.

علامت های ظهور در روایات، اجمالاً صحیح هستند؛ امّا به نظر ما محدود به زمان خاصی نیستند و در روایات نیز به صراحت وارد شده که تعیین کنندگان وقت (وقّاتون(1)) را تکذیب کنید.

عبدالرحمن بن کثیر می گوید: ما نزد امام صادق علیه السلام بودیم که مهزم وارد شد وبه امام عرض کرد: قربانت شوم، درباره این حادثه ای که ما انتظار آن را می کشیم (ظهور امام عصر علیه السلام ) بفرمایید کی اتفاق می افتد؟ امام علیه السلام فرمود:

«یا مَهْزَم! کذب الوقّاتون وهلک المستعجلون»(2)؛ «ای مهزم!

ص:69

آنان که [برای این امر] وقت مشخص می کنند، دروغ می گویند وآنان که [تحقق آن را] پیش از موعدش می جویند، هلاک می شوند».

فُضیل بن یسار از امام باقر علیه السلام سؤال کرد: آیا برای این امر (ظهور حضرت) زمان خاصّی است؟ فرمود: «کذب الوقّاتون»(1)؛ «دروغ گفته اند آنان که زمان خاصی را مقرر کرده اند».

بنابراین، مقصود از بیان علامت ها، مشخص کردن دقیق زمان ظهور امام عصر علیه السلام نیست. درست آن است که بگوییم اینها به اعمال ما ارتباط دارد. بله «خسف» و«صیحه» [مثلاً] از علامت های ظهور است؛ لیکن عمل ما، تحقق این امور را نزدیک یا دور می سازد.

این تصحیح و توجیه در تفسیر مفهوم ظهور، ضروری است که از آن به «انتظار مقبول و موجّه» یاد شود. در این باره توجّه به سه نکته بایسته است:

امام عصر علیه السلام وعلایم ظهور او را، صرفاً در لابه لای کتاب ها می جویند. چنین رویکردی صحیح نیست؛ بلکه درست آن است که ظهور امام و انقلاب جهانی به رهبری او را در متن زندگی سیاسی واجتماعی خودمان جستوجو کنیم.

علامت های ظهور امام علیه السلام به میزانی که ما در متن زندگی سیاسی و فرهنگی معاصر _ در آگاهی، مقاومت، وحدت کلمه، انسجام سیاسی، فداکاری، توانایی های انقلابی و سیاسی و تبلیغاتی مان _ می یابیم، در کتاب ها بیان نمی شود.

شیوه جوانان ما در پژوهش از نشانه های ظهور امام علیه السلام از لابه لای کتاب ها، شیوه ای کاملاً منفی است. باید مفهوم انتظار را تصحیح کنیم و آن را به سمت مثبت جهت دهیم. فرق دو مفهوم این است که مفهوم نخست، نقش انسان را در مسأله انتظار، منفی جلوه گر می سازد؛ امّا مفهوم دوم، این نقش را در روند ظهور امام علیه السلام مثبت و فعّال و مرتبط با زندگی و وضعیت سیاسی و انقلابی و درد و رنج ما قرار می دهد.

معمّر بن خلاّد از حضرت ابی الحسن علیه السلام در تفسیر سخن خدای تعالی (الم، اَحسب النّاس ان یترکوا ان یقولوا آمنّا و هُم لا یفتنون) (1) نقل کرده است:

 (یفتُنونَ کما یُفتن الذَّهب، ثُمَّ قال: یُخلصون کما یُخلص الذهب)

ص:71

(1)؛ «[مردم] آزمایش می شوند، همان طور که طلا آزمایش می شود. سپس فرمود: ناخالصی مردم گرفته می شود، چنان چه طلا را خالص می سازند».

منصور صیقل می گوید: من وحارث بن مغیره نشسته بودیم و [درباره ظهور امام عصر علیه السلام ] با هم سخن می گفتیم که امام صادق علیه السلام سخنان ما را شنید. آن حضرت به ما فرمود:

«فی ای شیء انتم هاهنا؟ هیهات لا واللّهِ لا یکون ما تمدّون الیه اعینکم حتّی تمیّزوا»؛ «برای چه اینجا نشسته اید؟ دریغا! نه به خدا قسم آنچه که انتظارش را می کشید، واقع نخواهد شد، مگر آنکه متمایز (آزمایش) شوید».

منصور از امام صادق علیه السلام نقل می کند:

«یا منصور! انّ هذا الامر لا یأتیکم اِلاّ بعد أیاس، لا واللّهِ حتّی یمیّزوا، لا واللّهِ حتّی یشقی من یشقی ویَسْعَدَ مَنْ یَسْعَدُ»(2)؛ «ای منصور! ظهور امام علیه السلام واقع نمی شود، مگر پس از نا امیدی. نه به خدا مگر آنکه متمایز شوند؛ نه به خدا مگر آنکه شقی و نیک بخت هر دو خود را نشان دهند».

بنابراین، ارتباط ظهور امام عصر علیه السلام با علم، زندگی، گرفتاری و درد، نیکبختی و بدبختی ما بیشتر از ارتباط آن با نشانه های کیهانی ذکر شده در کتاب ها است و این، مفهومی است که باید با ژرف اندیشی و روشنگری به آن بنگریم.

ص:72

که [در راه خدا ]به خون خود در غلتیده باشد».

این ارزش بزرگی که در روایات برای انتظار بیان شده، با تصور مثبت از این معنا تناسب دارد واز تصوّر منفی انتظار به معنای «مترصد بودن» بسیار دور است.

ص:74

بدون از میان برداشتن فتنه ها و موانع بزرگی که بهرهوران رژیم سیاسی شرک آلود ایجاد کرده اند، امکان ندارد دعوت به توحید راهی به زندگی مردم بگشاید. از طرف دیگر، از میان برداشتن فتنه نیز بدون جهاد و مبارزه، امکان پذیر نیست؛ زیرا توحید (نظام توحیدی) در خلأ سیاسی و اجتماعی استقرار نمی یابد؛ بلکه جایگزین شرک می شود و دعوت به خدا، جز با نابودی شرک صورت نمی پذیرد.

(قوموا لِلّه قانتین) (1)؛ «خاضعانه برای خدا به پاخیزید».

 (وَأمُر بالمعروف وَانْهَ عن المنکر واصْبِرْ علی ما اصابکَ) (2)؛ «به کار پسندیده وادار واز کار ناپسند بازدار وبر آسیبی که بر تو وارد آید شکیبا باش».

 (فَاسْتَقِمْ کَما اُمِرتَ) (3)؛ «پس همان گونه که دستور یافته ای ایستادگی کن».

 (اُدع الی سبیلِ ربِّکَ) (4)؛ «به راه پروردگارت دعوت کن».

 (اِقْرأ باسم ربّکَ) (5)؛ «به نام پروردگارت بخوان».

 (جاهد الکفّار والمنافقین) (6)؛ «با کافران ومنافقان جهاد کن».

 (وَ جاهِدُوا فی سبیل اللّهِ)(7)؛ «ودر راه خدا جهاد کنید».

 (اِنفروا خِفافاً وثقالاً وَجاهِدوا باَموالکم وانفسکم فی سبیل اللّهِ) (8)؛ «سبکبار و گران بار بسیج شوید وبا مال وجانتان در راه خدا جهاد کنید».

 (وَاقتلوهم حیث ثقفتموهم) (9)؛ «و هر کجا به ایشان دست یافتید، آنان را بکشید».

ص:78

(وَ قاتِلوا فی سبیلِ اللّهِ الذینَ یُقاتلونکم) (1)؛ «و در راه خدا با کسانی که با شما می جنگند، بجنگید».

 (و قاتلوهم حتّی لا تکون فتنةٌ) (2)؛ «و با آنان بجنگید تا فتنه ای بر جای نماند».

تمام اینها آموزه های انقلابی در راستای تغییر وضع موجود و نشاندن توحید به جای شرک و از بین بردن فتنه ها ورفع موانع از مسیر دعوت به سوی خداوند است.

که از ادامه مسیر ناتوانند و در راه می مانند، فراوان هستند.

(فاستقم کما اُمِرْتَ ومَنْ تاب مَعَکَ ولا تَطْغَوْا انّه بما تعملون بصیر ولا ترکنوا الی الذین ظلموا فتمسّکم النّار وما لکم من دون اللّهِ من اولیاء ثمّ لا تنصرون واقم الصلوة طَرَفَیِ النَّهار وزلفاً من اللّیل انّ الحسنات یذهبن السیّئات ذلک ذکری للذّاکرین واصبر فانّ اللّهَ لا یُضیعُ اَجْرَ الْمحسنین) (1)؛

«پس همان گونه که دستور یافته ای، ایستادگی کن و [همین طور] هر چه با تو توبه کرده است. و طغیان مکنید که او به آنچه انجام می دهید بینا است. به کسانی که ستم کرده اند، متمایل مشوید که آتش [دوزخ] به شما می رسد، ودر برابر خدا برای شما دوستانی نخواهد بود، و سرانجام یاری نخواهید شد. و در دو طرف روز [اوّل و آخر آن] و نخستین ساعات شب، نماز را برپا دار؛ زیرا خوبی ها بدی ها را نیست می کند. این برای پندگیرندگان پندی است وشکیبا باش چه خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی گرداند».

صبر، پایداری براساس سنّت های الهی است وجنگ به موجب این سنّت ها به وجود می آید. آن که دوست دارد پیروز این نبرد باشد، به ناچار باید این سنّت ها را بشناسد و بر آنها پایداری ورزد و با قدرتی هم تراز به مقابله با آنها برخیزد. این مقابله نیز خود از سنّت های الهی است.

مهیّا کردن نیرویی هم تراز با قدرت دشمن در صحنه نبرد، یا در

ص:81

میدان سیاست یا تبلیغات و... جزئی از صبر و پایداری است.

صبر و شکیبایی، بدین معنا نیست که انسان دشمنش را تحمّل کند؛ بلکه به معنای مقاومت وپایداری در مقابل دشمن و عدم وازدگی و درماندگی در رویارویی با او است؛ تا آنجا که توان دفع ورفع او را با نیرویی برابر با توان وی بیابد. این، معنای مثبت صبر و شکیبایی است.

نماز، نمودِ ارتباط با خدا و یاد او است. انسان مسلمان در بحبوحه نبرد، باید از خدا ویاد وی بسیار کمک بگیرد و از وی عزم و نیرو بطلبد و قوایش را با قوای الهی استحکام بخشد. اگر انسان در میدان نبرد، از خداوند یاری بطلبد، دیگر از چیزی نخواهد ترسید و احساس ضعف نخواهد کرد و این، معنای صبر و صلاة است.

مردان وزنان با ایمان، دوستان یکدیگرند».

این «ولا»، دوستی، همیاری، همبستگی، همزیستی، تعاون، سازش وخیرخواهی را شامل می شود. امّتی که با چنین پیوندهای مستحکمی به یکدیگر مرتبط باشند، ملّتی توانمند و یکپارچه در میدان مبارزه خواهند بود. خدای تعالی به سبب مصلحتی، پایه ارتباط میان این امّت را براساس ولا _ که از مستحکم ترین پیوندها در خانواده ای واحد است _ قرار داده است.

از آنجا که نخستین وظیفه امّت اسلامی، رویارویی و درگیری در میدان مبارزه است، به ناچار می باید از ساختار داخلی مستحکم و بافت استواری برخوردار باشد تا بتواند در برابر وحشی گری های نبرد سرنوشت سازی که در آن وارد شده است، پایداری ورزد.

بدون این ولای مستحکم _ که تک تک مردم مسلمان در آن به تقویت یکدیگر بر می خیزند _ امّت اسلامی قدرت ایستادگی در مقابل جبهه کفر ونفاق را در این نبرد سرنوشت ساز نخواهد داشت.

این امّت، با وحدت کلمه، به ریسمان الهی چنگ می زند و در رویارویی با سران کفر، مجموعه و خانواده واحدی می شود: (واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولا تفرّقوا) (1)؛ «و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید وپراکنده مشوید».

ص:83

در این آیه، خدای متعال امّت اسلامی را به چنگ زدن به ریسمان الهی در میدان مبارزه فرمان می دهد. البته این اعتصام باید از جانب همه و به طور جمعی باشد؛ زیرا طبیعت مبارزه چنین است که هر یک از دو طرف درگیری، تمام نیرو و امکانات خود را به کار می گیرد. نیروی امّت اسلامی نیز در دو چیز خلاصه می شود: پناه بردن به خدا و اجتماع و یکپارچگی آنان.

ثابت وفرعها فی السّمآءِ تُؤتی اُکُلها کلّ حین باذن ربّها ویضرب اللّهُ الامثال للنّاس لعلّهم یتذکرون) (1)؛ «آیا ندیدی خدا چگونه مَثَل زده: سخن پاک مانند درختی پاک است که ریشه اش استوار وشاخه اش در آسمان است؛ میوه اش را هر دم به اذن پروردگارش می دهد وخدا مَثَل ها را برای مردم می زند، شاید که آنان پند گیرند».

شرک نیز، یک خانواده است، جز آنکه بریده و بی ریشه است: (اجتثّت من فوق الارض ما لها من قرار) (2)؛ «از روی زمین کنده شده وقراری ندارد».

برای کسانی که به خدا دعوت می کنند، بایسته است ریشه ها، عمق واصالت تاریخی خود و نیز پیوندشان با صدیقان، صالان، راکعان، ساجدان، ذاکران و دعوتگران به سوی خدا را به یاد آورند. به همین جهت، بر امام حسین علیه السلام به سبب میراث بزرگی که از پدران خود _ آدم، نوح، ابراهیم و رسول خدا _ به ارث برده است، سلام و درود می فرستیم و می گوییم: «السلام علیک یا وارث آدم صفوة اللّه، السلام علیک یا وارث نوح نبی اللّه، السلام علیک یا وارث ابراهیم خلیل اللّه».

بسیار مهمّ و بایسته است که در میدان نبرد، انسان این ریشه داری و اصالت را یاد آورد؛ زیرا وی را در میانه این نبرد خسارت بار، مصون ومحفوظ داشته و تقویت خواهد کرد.

ص:85

به سبب اهمیّت این حقیقت و بایستگی تأکید بر آن و بای اندیشه اسلامی بر آن، خدای متعال آن را در «ذکر» و «زبور»، یادآوری کرده است. خداوند امامت مستضعفان و سرپرستی آنان را در سیر تمدن انسانی، تثبیت فرموده، و این وعده پروردگار و اراده حتمی او است که پس از فراخواندنشان به ایمان و عمل صالح، درخواستشان را پذیرفت؛ چنان که فرمود:

 (ونرید ان نمنّ علی الذین استضعفوا فی الارض ونجعلهم ائمّة ونجعلهم الوارثین ونمکّن لهم فی الارض) (1)؛ «و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرودست شده بودند، منّت نهیم و آنان را پیشوایان مردم گردانیم و ایشان را وارث زمین کنیم و در زمین قدرتشان دهیم».

این دو آیه، اگرچه در مسأله داستان موسی علیه السلام وفرعون وهامان وارد شده است؛ امّا اراده الهی در باب مستضعفان محروم، مطلق است و به چیزی جز استجابت امری که خدای تعالی، مؤمنان را به سوی آن دعوت کرده (ایمان و عمل صالح)، مقیّد نشده است.

وعده الهی بر امامت مستضعفان در زمین، به مؤمنان مستضعف نیرو، اطمینان، آرامش، استقامت و شکیبایی بر مشکلات مبارزه، و در ناراحتی ها نیروی مقاومت بخشیده و در میدان نبرد ثابت قدم می دارد.

انتظار حقیقی برای نجات، امید را در روحیّه دلاوران عرصه های

ص:87

نبرد، برمی انگیزد؛ [چنان که] در رویارویی با فرعون و هامان، موسی بن عمران علیه السلام قوم خود را با وعده الهی وانتظار فرج وکمک از سوی خدای بلندمرتبه، نیرو بخشید:

 (قال موسی لقومه استعینوا باللّهِ وَاصْبِروا اِنّ الارض لِلّهِ یُورثُها مَنْ یَشآءُ مِنْ عِبادِه والعاقبة للمتّقین، قالوا اُوذینا مِنْ قَبْلِ اَنْ تأتیَنا وَمِنْ بَعْدِ ما جِئْتَنا، قال عسی ربُّکُمْ اَنْ یُهْلِکَ عدوّکم ویَسْتَخْلفکُمْ فی الارضِ فَیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْملونَ) (1)؛

«موسی به قوم خود گفت: از خدا یاری جویید وپایداری ورزید چه زمین از آنِ خدا است؛ آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد می دهد وفرجام نیک برای پرهیزگاران است. [قوم موسی] گفتند: پیش از آنکه تو نزد ما بیایی و [حتّی] بعد از آنکه به سوی ما آمدی، مورد آزار قرار گرفتیم. گفت: امید است که پروردگارتان دشمن شما را هلاک کند وشما را روی زمین جانشین [آنان ]سازد؛ آن گاه بنگرد تا چگونه عمل می کنید».

موسی بن عمران می کوشید تا بنی اسرائیل را در میدان مبارزه و رویارویی، متوجّه امید به خدا و وعده او و انتظار فرج کند. از این رو، این دستور بزرگ الهی را برای آنان بیان می کند: (قال موسی لقومه: استعینوا باللّهِ واصبروا انّ الارض للّهِ یورثُها من یشاء من عباده والعاقبة للمتّقین).

ص:88

شگفت آنکه موسی بن عمران بین «صبر» و «انتظارِ تحقّق وعده الهی» ارتباط برقرار کرده است: (اصبروا انّ الارض للّه یورثها من یشآءُ من عباده).

بنی اسرائیل می کوشند تا پیامبرشان را از انتظار آینده، متوجّه مرارت زمان حاضر کنند، از این رو به وی می گویند: (اُوذینا مِنْ قَبْلِ اَنْ تأتینا ومن بَعْدِ ما جِئْتَنا).

موسی دوباره آنان را به انتظار تحقق وعده خداوند و صبر بر ناراحتی ها متوجه می سازد که بی گمان این گشایش نزدیک خواهد بود: (قال: عسی ربّکم ان یهلک عدوّکم ویستخلفکم فی الارض فینظر کیف تعملون)

بنابراین، خدای تعالی اراده کرده تا این امّت را با فرهنگ «وراثت» و«انتظار» آشنا سازد؛ یعنی، وراثت پیامبران و صالحان وانتظار وعده خدای تعالی به فرج و امامت شایستگان.

از یک طرف قانون «وراثت» واز دیگر سو قانون «انتظار»، حرکت توحیدی را احاطه کرده است. وراثت و انتظار، دو رکن اصلی حرکت توحیدی در مسیر دشوار و طولانی آن است و باید با این دو فرهنگ قرآنی آشنا شویم.

والسلام

ص:89